नमस्कार! नेपाल मेडिकल भोलिन्टियर सोसाईटी (डाक्टर साथी) मुलमर्म “तपाई हामी सबै मिली,स्वस्थ नेपाल झिलिमिली” लिएको एउटा समुह हो, जसले स्वेच्छिक रुपमा बिभिन्न सहृदयी ब्यक्तित्वहरु र संघ सस्थाहरुको सहयोग र सहकार्यमा नेपाली गाउँ-समाज,कुना-कन्दरा र हेपिएका अपहेलित बस्तीबाट स्वास्थ्य चेतनाको दियो बाल्दै जाने अभिप्राय लिएको छ। यो एउटा नयाँ सोच मात्र होइन, नयाँ शुरुवात पनि हो । तपाई पनि सहकार्य गर्नसक्नुहुनेछ। आऔ, हातेमालो गरौ। नयाँ काम शुरु गर्न कहिले ढिलो हुने छैन ।
|
127. मानसिक स्वास्थ्य र ज्येष्ठ नागरिक (Mental Health & Older People) _World Mental Health Day 2013
डा. धनरत्न शाक्य, एमडी
वरिष्ठ स्नायु, दुर्ब्यसन तथा मनोरोग विशेषज्ञ
मानसिक स्वास्थ्य र मनोरोगको बारेमा समाजमा त्यत्ति चर्चा, प्रचारप्रसार र जनचेतना छैन । त्यसैले, यसतर्फ वाञ्छित् ध्यान र प्राथमिकता पुग्न सकेको छैन । त्यस्तै, वर्तमान नेपाली समाजमा वृद्धहरुको समस्या र आवश्यकतातर्फ कम मात्र ध्यान पुगेको देखिन्छ । अक्टोवर १० को यस वर्ष सन् २०१३ को विश्व मानसिक स्वास्थ्य दिवसले जुन ‘मानसिक स्वास्थ्य र वृद्ध मानिस’ (Mental health and older people) भन्ने मूलनारा अंगीकार गरेको छ त्यो हाम्रो यस्तो परिप्रेक्ष्यमा अझ सान्दर्भिक भएको छ ।
समय सगसगै मानव जातिको जीवन अवधि वा उमेर पनि समुच्चमा बढ्दै गैरहेको छ । विश्व स्वास्थ्य संघले सन् २००० बाट २०५० सम्ममा ६० वर्ष र माथिका वयस्क नागरिकहरु जनसंख्याको ११% बाट बढेर २२% पुग्ने प्रक्षेपण गरेको छ । स्वास्थ्य स्तर र सेवाको विस्तार र प्रगतिसगै यसरी दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको वृद्धहरुको संख्याले यी आदरणीय ज्येष्ठ नागरिकहरुको समाज र राष्ट्रको जीवनमा रहने अविच्छिन्न योगदान, निवृत्तिभरणपछिको शक्रिय जीवन र अझ पाको उमेरका वृद्धहरुको संख्यामा पनि बृद्धि हुने संकेत मिल्छ ।
विशेष गरी हाम्रो जस्तो विकासशील मुलुकहरुमा भने साधन श्रोत र प्राथमिकताको कमिले गर्दा उहाहरुको समस्या, आवश्यकता र स्वास्थ्यमा यथोचित ध्यान पु-याउन नसकिएको यथार्थ टड्कारो रुपमा देखा परेको छ । यी वृद्धहरुको स्वास्थ्य समस्याले सम्पूर्ण परिवार र समाजको अवस्था नै प्रभावित हुने भएको हुनाले अबको विश्वमा यो दिनानुदिन जल्दोबल्दो विषय बन्दै गएको छ । समयमा नै यसबारे व्यक्तिगत, पारिवारीक, सामाजिक र राष्ट्रिय स्तरमा नै जनचेतना, जागरुकता जगाउन र आवश्यक व्यवस्था गर्नुपर्ने आवश्यकतातर्फ औंल्याउन यस वर्षको नाराले घच्घच्याइरहेको छ ।
बढ्दो उमेरसगै व्यक्तिको अनुभव, ओहदा र स्थान एकातिर उच्च हुदैजान्छ । अर्कोतिर सगसगै शरीर, मन, मस्तिष्कमा कमजोरी पनि पैदा हुदैजान्छ । वृद्ध अवस्थाले हरेक मानिसलाई पर्खिरहेको हुन्छ र यस अवस्थामा शरीर र मनमस्तिष्क, अर्थात् स्वास्थ्य समस्याले गाज्ने गर्छ । उच्च रक्तचाप लगायत्का मुटु रक्तसञ्चारका रोगहरु, मधुमेह, छाती फोक्सोका समस्या, अर्वुदरोग जस्ता जीर्ण रोगहरुको पनि मार अधिक हुन्छ ।
यस लेखकको समूहबाट पुर्वाञ्चलको एक शहरमा भएको अध्ययनमा ६० वर्ष नाघेका करीब ७८% वृद्धहरुमा एक न एक स्वास्थ्य समस्या, ७०% मा शारिरीक र ४०% मा मानसिक समस्या भेट्टिएको हो । उच्च रक्तचाप, मधुमेह, पाचन र पेटका रोग, थाइरोइडको समस्या लगायत्का शारिरीक तथा उदासिन (डिप्रेशन), छट्पटी (एन्जाइटी), शारिरीक लक्षणहरु हावी हुने (सोमाटोफोर्म) र तनाबमा समायोजनमा समस्या भई उत्पन्न मानसिक समस्याहरु (Stress related disorders) मूलतः यहाका वृद्धहरुमा देखिएका छन् । जाड रक्सि र अरु नशालु पदार्थको लत तथा डिमेन्सिया जस्ता बढ्दो उमेरले निम्टिने रोगहरु पनि अरु सरोकारको विषय भइरहेको छ । तर अधिकांश वृद्धहरु उपचार र हेरचाहबाट बञ्चित रहेको पाइयो ।
परिवारजन, समाज र राज्यको यी वृद्ध नागरिकहरुप्रतिको उदासिन दृष्टिकोण र व्यवहार आजको बडो लज्जाजनक यथार्थ भएको छ ।
यस दिवसले सम्बन्धित सबैलाई समाजका लागि भर जन्म योगदान दिएर वर्तमानमा वृद्ध बनेका यी ज्येष्ठ नागरिकहरुको यथोचित आदर गर्न प्रेरणा मिलोस् । आवश्यक स्वास्थ्य र अरु सेवाको विस्तार र प्रवद्र्धनका लागि संवेदनशील भएर लागि पर्न, नीति निर्माण र योजना बनाउन तथा पैरवी गर्न यथेष्ठ बल मिलोस् । बालक तथा किशोरहरुको निश्छलता, युवा शक्ति र वृद्धहरुको ज्ञान र अनुभवले हाम्रो देश पनि प्रगति पथमा लम्कियोस्, यो दिवसले हामीलाई यसतिर उन्मुख बनीरहन उत्प्रेरणा मिलोस् ।
124. Misuse of Antibiotics (एन्टिबायोटिकः दुरुपयोगको परिणाम) BY डा. लोक बहादुर श्रेष्ठ
 |
| डा. लोक बहादुर श्रेष्ठ
सूक्ष्मजैबिकी एवं सरुवा रोग विशेषज्ञ अध्ययनरत
बि.पि.को.स्वा.वि.प्र., नेपाल
|
एन्टिबायोटिक भन्नाले कुनैपनि बस्तु जसले जीवाणुलाई नाश गर्ने वा वृद्धिलाई रोक्ने गर्दछ र मानिसलाई रोगबाट छुटकारा दिलाउछ। सन् १९२८ मा एलेक्जेन्डर फ्लेमिङले फंगसबाट पेनिसिलिन निकालेर एन्टिबायोटिक आविष्कार गरेका हुन। यसको आविष्कारले हाम्रो मानव जीवनमा ठुलो योगदान दिएको छ। कुनै समयमा ज्यान लिन सक्ने रोगहरु अहिले सजिलै निको पार्न सकिन्छ। आधुनिक युगमा सबैभन्दा धेरै प्रयोग गरिने औषधिहरुमा एन्टिबायोटिकहरु नै पर्छन्।
एन्टिबायोटिक हाम्रो लागि यति लाभदायी भएतापनि यसको दुरुपयोगले भने धेरै नै नोक्शानी हुने गर्दछ। रोग पत्ता नलागी जथाभावी खानु, डोज पूरा नगर्नु, डाक्टरको पुर्जा बिना कीन बेच हुनु, अयोग्य व्यक्तिले औषधि पसल चलाउनु जस्ता समस्याले एन्टिबायोटिकको दुरुपयोग भइरहेको छ।
विकसित देशहरुमा एन्टिबायोटिक किन्न लाई डाक्टरको पुर्जा अनिबार्य हुनुपदर्छ, पुर्जा बीनाको किन बेच गैर कानुनी ठहर हुने गर्दछ। औषधि पसल चलाउनलाई उचित शिक्षा लिएको हुनुपर्दछ। बिरामीले पनि डाक्टरको सल्लाह अनुसार, रोग पत्ता लागेपछि मात्र औषधि खरिद गर्ने गर्छन। हाम्रो देशमा भने स्थिति बेग्लै छ, साधारण रुघा खोकी मात्र लाग्दा पनि सिधै औषधि पसलमा गएर एन्टिबायोटिक माग्ने गरिन्छ। बिरामीको रोग के हो, केहि नबुझिकन औषधि किन बेच हुन्छ र बिरामीले खान्छन पनि। त्यति गर्दा पनि निको भएन भने मात्र अस्पताल जाने गरिन्छ।
यदि समयमै जाच गराएको खण्डमा बिरामीको लक्षण अनुसार, प्रयोगशालाको रिर्पोट, एक्स रे आदिको रिर्पोट हेरेर आवश्यकता अनुसार उचित उपचार पाईन्छ। औषधि चाहिने वा नचाहिने, कुन औषधि कसरी खाने, यसको नकरात्मक असर के हुन सक्छन सबै कुरा को जानकारी पाईन्छ।
एन्टिबायोटिकको जथाभावी प्रयोगले सुक्ष्मजीवाणुहरु त्यस एन्टिबायोटिकसंग लड्ने क्षमता विकास गर्दछन र बिस्तारै यसको प्रभाव कम हुदै जान्छ। कालान्तरमा यसले कुनै पनि जीवाणु लाई नाश गर्न सक्दैन। त्यसपछि हामी अरु नयां र महंगा औषधितिर लाग्न बाध्य हुन्छौ। शुरुमा पेनिसिलिनले सजिलै नाश गर्नसक्ने जीवाणुहरु अहिले आएर यसलाई सजिलै पचाउन सक्ने भएका छन। पछि आविष्कार भएकाहरु पनि केहि बर्षमै काम नलाग्ने हुने गरेका छन्। एउटा जीवाणुले आफुसग भएको लड्न सक्ने क्षमता अरुलाई पनि सार्न सक्छन। यसरी धेरै भन्दा धेरै जीवाणुहरुमा प्रतिरोधको क्षमता विकास भएको पाईन्छ। यो सबै कुराले प्रमाणित गर्दछ कि एन्टिबायोटिकको धेरै प्रयोग वा दुरुपयोगले भविष्यमा यसको उपयोगिता कम हुदै जान्छ र कामै गर्न छाड्ने दिन पनि नआउला भन्न सकिन्न।
के गर्न सकिन्छ?
सर्बप्रथम त यसको प्रयोग बारे जनचेतना हुन अत्यावश्यक छ। बिरामी परेपछि डाक्टरको सल्लाहपछि मात्र औषधि खानुपर्छ, कुन औषधि कसरी खाने, कति दिनसम्म खाने सबै कुराको ख्याल राख्नुपर्छ। सरकारले पनि योग्य व्यक्तिलाई मात्र औषधि पसल खोल्ने अनुमति दिनु पर्छ र लागू भए नभएको निगरानी राख्नु पर्छ। डाक्टरको पूर्जीबिना औषधि किन बेच लाई रोक्नु पर्छ।
.jpg)
118. Breast Feeding (स्तनपान सप्ताह र जान्नुपर्ने केही कुराहरु) By डा. सूर्य पराजुली
सामान्य भाषामा बुझ्नुपर्दा बच्चाको जन्म भइसकेपछि आमाले बच्चालाई आफ्नो दूध खुवाउनु स्तनपान हो ।
तपार्इं–हामी धेरैले विभिन्न माध्यमबाट सुनेको, भोगेका नै छौं कि स्तनपान अमृतपानसरह हो ।
अंग्रेजी महिना अगष्टको पहिलो हप्ता पारेर विश्व स्वास्थ्य संगठनले प्रत्येक वर्ष विश्वभर स्तनपान सप्ताह मनाउने गर्दछ ।
हुन त स्तनपानका बारेमा वर्षैभरि जानकारी राख्नु आवश्यक छ । तर पनि यस सप्ताहको बेला विशेष जानकारीमूलक कार्यक्रमहरु हुने गर्दछन् ।
‘शिशुलाई स्तनपान गराउनको लागि हामी सबैले आमालाई नजिकबाट सहयोग गरौं’ भन्ने नाराका साथ विभिन्न कार्यक्रमका साथ नेपालमा स्तनपान सप्ताह सफल भएको छ ।
नेपालले सन् १९९५ देखि यो दिवस मनाउन शुरु गरेको हो ।
बच्चा जन्मिएपछि ६ महिनाको उमेरसम्म आमाको दूध माग खुवाउनु पर्दछ । जसलाई ‘एक्सक्लुसिथ व्रेष्ट फिडिङ’ भनिन्छ ।
स्तनपानका सन्दर्भमा हाम्रो गाउँ–समाजमा विभिन्न धारणाहरु रहेको हामीले अध्ययन–अनुसन्धान भ्रमणको क्रममा भेटेका छौं । पहिले स्तनबाट आउने बिगौती दूध बच्चाको लागि अति नै आवश्यकीय वस्तु हो । यसले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सशक्त पार्न मद्दत गर्दछ । यसले बच्चालाई रोग लाग्नबाट पनि बचाउाछ । बिगौती दूध फोहोर दूध हो भनेर फाल्ने चलन अझै पनि भेटिन्छ, यो एकदमै गलत बुझाइ हो । वास्तवमा यो दुध खुवाउनै पर्दछ । अझ डरलाग्दा केही सामाजिक चलनहरुको बारेमा कुरा गरौं । जस्तो कि छ्याङ, मह, दालको रस, गाईको दूध बच्चालाई जन्मनेबित्तिकै खुवाउने प्रचलन गलत हो ।
इतिहासको प्रसङ्ग कोट्याउने हो भने इजिप्टसियन् ग्रिक तथा रोमन साम्राज्यको बेला महिलाहरु आफ्नो बच्चालाई मात्र दूध खुवाउने गर्दथे । राजकीय परिवारभित्र बच्चालाई दूध खुवाउन बाहिरबाट ‘ओएट नर्स’ को रुपमा महिलाहरुलाई ल्याउने चलन थियो । जुन युरोपभर पछिसम्म पनि रहिरह्यो । १५ औं शताब्दीतिर आएर गाई तथा बाख्राको दूध खुवाउने प्रचलन शुरु भयो ।
सन् १९०० तिर स्तनपानलाई पश्चिमी राष्ट्रहरुमा गलत दृष्टिकोणले हेर्न थालियो । पछि सन् १९६० पछि भने यस्तो नकारात्मक दृष्टिकोणमा सुधार आयो ।
नेपाल जनसाङ्ख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण सन् २०११ को तथ्याङ्क हेर्दा करीब ४५ प्रतिशत महिलाले मात्र १ घण्टाभित्र बच्चालाई स्तनपान गराएको देखिन्छ । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने अझै पनि स्तनपान सम्बन्धमा आवश्यक ज्ञान राम्ररी नगएको जानकारी पाइन्छ ।
आमाको दूध बच्चाको लागि अति नै उत्तम वस्तु हो भनेर हामीले माथि नै प्रष्ट पारिसक्यौं । दूध खुवाउनाले आमा तथा बच्चा र परिवार समाज सबैलाई फाइदा हुने कुरामा दुईमत छैन । आमाको दूध बच्चालाई खुवाउन कुनै वैज्ञानिक परीक्षण प्रायश: गर्न पर्दैन । आमाको दूध बच्चाको पाचन प्रणालीले सहजै पचाउन सक्दछ । यदि अरु खाना खुवायौं भने नपचेर झाडापखाला लगायतका समस्याहरु आउन सक्दछन् । स्तनपानले बच्चाको शारीरिक र मानसिक दुवैको वृद्धिमा सहयोग पुर्याउाछ । आमाको दूध खाने बच्चाको सकारात्मक सोच्ने क्षमतामा वृद्धि हुने अनुसन्धानहरुले देखाएका छन् । यसो त आमाले दूध खुवाउदा आमाको पाठेघर सामान्य अवस्थामा फर्काउन मद्दत गर्दछ । यसले प्राकृतिक परिवार नियोजनको पनि काम गर्दछ ।
आमाको दूध किन्न पर्दैन, यसर्थ यसले आर्थिक बजार पनि कम गराउाछ । यदि हामीले बजारमा पाइने फर्मूला दूधको प्रयोग गर्र्यौं भने आर्थिक व्यभार पनि बढाउाछ । त्यस्तो प्रकारको दूधको प्रयोगले बच्चामा विभिन्न संक्रमणहरु हुन सक्दछन् ।
आमाको दूध जतिबेला पनि तयार हुन्छ न कि फर्मूलाहरु तयार पार्नु पर्दछ । आमाको दूध प्राकृतिकरुपकै तयार अवस्थाका रहने हुादा बच्चाको आवश्यकताअनुसार जुनसुकै बेला पनि खुवाउन सकिन्छ । आमाको दूध खाने बच्चाहरुमा आमाप्रति बढी नै आत्मिक सम्बन्ध रहने कुरा अध्ययनहरुले प्रष्ट पारिसकेका छन् । भनिन्छ आमाको दूध खाने बच्चालाई भविष्यमा दम, अस्टियोपोटोसिस, हर्निया, मेनिन्जाइटिस पनि कम गराउादछ ।
आमाको दूधको फाइदा बारेका प्रसङ्गहरुमा हामी विभिन्न दृष्टिकोणले केलाउन सक्दछौं । अरु धेरै फाइदाहरु पनि छन् ।
तर हिजोआज बढ्दो शहरीकरण र आधुनिकतासागै बच्चालाई आमाको दूध खुवाउने प्रचलनमा कमि आउादै गएको छ । यस्तो प्रचलनले गर्दा धेरै समस्याहरु उत्पन्न हुन सक्दछ । तसर्थ, कार्यालयमा बच्चालाई स्तनपान गराउने, अरु ठाउमा पनि बच्चालाई स्तनपान गराउन सबैको सहयोग जरुरी रहन्छ । आमा स्वयम्ले यसमा अग्रणी भूमिका खेल्नुपर्छ ।
समग्रमा भन्नुपर्दा सप्ताहको समयमा मात्र नभई वर्षभर स्तनपानको फाइदाहरुको बारेमा जनचेतनामूलक जानकारी प्रदान गरिरहनु सम्बन्धित निकायको कर्तव्य हो भने हामी सबै सचेत रहनु झन् ठूलो कर्तव्य हुन आउछ ।
Subscribe to:
Posts (Atom)