59. सामुदायिक स्वास्थ्यः हाम्रो अभिभारा ( Community Health - Our Responsibility ) BY डा. राजन बिक्रम रायमाझी

डा. राजन बिक्रम रायमाझी

xfdL lrlsT;fsdL{ w]/} g} JolQmjfbL clg cy{d'vL e} ;dfhk|ltsf] lhDd]jf/Laf^ ljrlnt ePsf %f} . 

lj/fdLnfO{ cf}ifwL pkrf/ t u%f}{ t/ lj/fdLnfO{ /f]uaf^ aRg] elg atfpg Ps ldg]^ klg vr{g tof/ %}gf}, s:tf] lj*Dagf. cfk\mgf] ;d'bfok|lt pQ/bfloTj lrlsT;fsdL{ agfpg xfdL c;kmn ePsf %f}+ . ;fdflhs sfdsf] l;nl;nfdf s]lx ;do cuf*L Pp^f ;/bf/ a:tLdfdf k'luof] . ufp+ ahf/sf] xfpefpaf^ w]/} ^f(f lyof] t/klg ;dos|d;+u} sf+r'nL eg] kSs} km]/]sf] lyof] . ufp+sf] Pp^f lrof k;nf uO{ lrof vfOof] / ;+u}sf] alxgL;+u s'/fsfgL ug{ yflnof] . xfdLnfO{ pgLx?n] s'g} u}/;/sf/L ;+:yfaf^ cfPsf] &fgL, Pshgf lbbLn] ;f]lwg\ sfo{s|dsf] af/]df / ;xof]u ug{ tlD;g . xfdLnfO{ t v';L g} nfUof] . slt ;xof]uL h:tf] nfu]sf] lyof] t/ e|ddf kf] /x]%f} . kl% a'Hof}+ ls, Toxf+ t lgnf] Kn]^ clg uf]i&L . sfo{s|dsf] /f]u nfu]sf] /x]% h'g b]zel/ g} % .

ufp+ *'Ng] s|ddf, ufp+ w]/} g} ;kmf kfof}+ . #/ jl/k/L ;kmf;'U#/ /fv]klg laxfg lbzf ug{ vf]nf jf af+;#f/L hf+bf /x]%g\ . Pshgf j[$nfO{ ;f]w]sf] t xfdL uwf xf] /, Ps} &fp+df lbzf ug]{ elg k|ltafb ug{yfn] . xfdL t v'nf &fp+ clg xfjfdf hfG%f} elg xfd|f] dhfs p(fP . sltsf] t #/df ^LaL, l*le*L Kn]o/ lyof] clg aflx/ x]bf{ /fd|} x'g]vfg] klg lyP t/ lem;ld;]df vf]nf jf af+;#f/Ldf hf+bf/x]%g\ . sltsf]df u}/;/sf/L ;+:yfn] rkL{ agfO{lbPsfn], Tolx cf;df c?n] rkL{ gagfO{ a;]sf /x]%g\ . xfdLnfO{ b]Vof] ls pgLx? rkL{ / sn agfO{ lbg'x'G% elg lh!f;f /fVby] . w]/}sf] rkL{ ;kmf t lyP t/ rkL{kl% ;fa'gkfgLn] xft unt tl/sfn] w'+bf /x]%g . lbzf wf]Ps} xftn] ;fa'g ;dft]/, ;fa'gkfgLn] xft w'+bf /x]%g\ . xfdLn] xft w'g t l;sfof}+ t/ ;lx tl/sfn] l;sfpg eg] la:of}{ . o:tf] l:ylt b]Vbf cjfs\ eof} . uhasf] s'/f t s] eg] lg, vfg vfg' clu . kl% / rkL{ kl%, xft t w'bf /x]%g\ t/ lbzf u/]kl% ub\jf/ /fd|f];+u eg] w'bf/x]g%g\ . s:tf] la*Dagf, xfdLn] r]tgf t hufof} t/ ;fgf] s'/fsf] dxTj l;sfpg ;s]gf} . ;+;f/sf] ;a}eGbf &"nf] zlQm t ;fgf] j:t'df x'G% eGg] cfkm}+n] e'Nof} . oxL s|ddf :jf:Yo;+:yfsf] cj:yf x]g{ glhs}sf] ejgdf uof} / Toxf+ /x]sf :jf:YosdL{;+u s'/f uof}{ . ;/sf/L :jf:Yo ;+:yfk|lt lubf]{ ljZjf;sf] HjnGt pbfx/)f b]lvof] . lj/fdL vf;} cfp+bf /x]g%g\ . /fhfsf] sfd slxn] hfnf #fd eGg] pvfg oxf+ rl/tfy{ ePsf] lyof] . s'/fsfgLsf] s|ddf yfxf eof] ls ;;gf s]^Lx? lk;fa ;DalGw ;d:of lnP/ Toxf+ cfp+bf /x]%g\ . h;sf] hjfkm s;};+u lyPg / s;}n] rf;f] klg lbPsf] lyPg . rkL{kl% u'b\jf/ gw'g]x?sf], uKtfédf klg ;+s|d)f b]lvPsf] lyof] . afa'cfdf lbge/L v]tdf, pgLx?sf] ;d:of s;n] ;f]Wg] clg a'Hg] . u'Ktfédf x'g'kg]{ ;kmfO{sf] sldn] eljiodf af+hfkgf x'g;S% elg s;n] a'emfpg] . lk;fa kf]Ng' ;fdfGo s'/f xf] t/ t]:n] kl% uP/ pgLx?sf] k|hgg :jf:Yodf kg{ hfg] c;/sf] lhDdf s;n] lng], o;sf] pQ/ s;};+u %}g . o:tf] ;d:of b]v]kl% xfdLn] s]lx :s"nsf alxgLx?nfO{ hDdf u/L u'b\jf/ u'Ktfésf] ;kmfO{sf] af/]df l;sfof}+ . logLx?n] cfk"m h:t} c? ;fyLnfO{ klg l;sfpg] %g\ eGg] xfdLnfO{ cfzf clg ljZjf; lyof] . of] cfk}+mdf ;fgf] k|of; lyof] t/ klg xfdL v'zL lyof}+ .

klxn] oxf+sf dflg;x? pkrf/ ug{ cflw #)^f lx*]/ hf+bf /x]%g\ t/ clxn] t glhs} :jf:Yo;+:yf a]g]sf] /x]% . ;/sf/n] :jf:Yosf] kx'+r hgdfg;df t a(fof] t/ :jf:Yo;+:yfaf^ lbO{g] :jf:Yosf] :t/ eg] v:sbf] % . pb]snfUbf] s'/f t s] eg], ;/sf/L :j:Yo;+:yfn] hgtfsf] ljZjf; lhTg w]/} sfd ug'{ % . of] w|'a;To s'/f xf] . cem}klg xfdL /f]u nfu]kl% pkrf/ ug{df Jo:t %f}, /f]u nfu]kl% pkrf/ ug'{eGbf /f]u nfUg} glbg' a]; eGg] af/]df xfdL df}g %f} . ;fob kmfObf g} o;}df % . ;do cfO;s]sf] % ls /f]uLnfO{ pkrf/ dfq gu/L /f]u nfUgaf^ s;/L aRg] elg l;sfpg] cfhsf] ^*\sf/f] cfjZostf xf] . ;dfhk|lt xfdL ;hu clg lhDd]jf/ %f} elg b]vfpg] clg ljZjf; lhTg] a]nf cfO;s]sf] % lsgsL :jf:Yo;+:yf clg :jf:YosdL{k|lt ljZjf; clg OHhtsf] v*]/L k/]sf] % .

hf+bf hf+b}, o;nfO{ lg/Gt/tf lbg] c&f]^ klg uof}{ . 

xfdL :jf:YosdL{ JolStut :jfy{ eGbf dfly pl& ;dfh clg b]zsf vflt/ s]lx ug]{ a]nf cfPsf] % . sfd ch} afls % o;df s'g} ;Gb]x %}g . t/ cfhaf^ xfdLn] xft]dfnf] ul/ sfo{sf] yfnlg dfq klg u/] s]lx ;dodf o; b]zsf hgtfsf] :j:y:t/ psfl;g] % . 

cflv/ o;sf] h;, xfdLn] g} kfp+%f} ls s;f] ?

58. के तपाईको शरीरमा मुसा पलाएको छ ? (Wart: a common problem) By डा. सूर्य पराजुली

पृष्ठभूमि :

 १९ वर्षीया मुना कार्कीलाई हिजोआज एउटा समस्याले निकै सताएको छ । केही महिना भयो उनको गालामा एउटा बिमिरा जस्तो देखा पर्‍यो र हेर्दाहेर्दै यो अहिले चारवटा भइसकेको छ । यसले गर्दा हिजोआज उनलाई कलेज जान मन लाग्न छाडेको छ । बाहिरफेर निस्कादा पनि गाह्रो हुन थालेको छ । उनलाई यसले आफ्नो भविष्य नै बिग्रने हो कि भन्ने चिन्ताले सताउन थालेको छ । उनी हाम्रो सम्पर्कमा आउादा मुसा पलाएको प्रमाणित भयो ।

परिचय :

‘वाट’ अर्थात् मुसा प्रायश: सानो, खसो प्रकारको फुलकोबी जस्तै देखिने छालाको संक्रमण हो । यो भाइरस अर्थात् विषाणुको संक्रमणको कारणबाट हुने गर्दछ । ह्युमन प्यापीलोमा भाइरसको संक्रमण नै मुख्य कारण हो । झण्डै १०–१२ प्रकारका मुसाहरु देखिन्छन् ।

प्रकारहरु :

हामीले विभिन्न प्रकारका मुसाहरु देखिने कुरा त अघि नै अवगत गराइसक्यौं । मुख्यरुपमा यो आउने शरीरको स्थान, यसको आकार प्रकार तथा आक्रमण गर्ने भाइरसका आधारमा निम्नबमोजिम विभाजन गर्न सकिन्छ ।

१. भेरुका भलग्यारिस अर्थात् साधारण मुसा जुन साधारण तथा हात तथा खुट्टामा देखिने गर्दछन् ।

२. भेरुका प्लाना अर्थात् फ्ल्यात वाट– साना, चौडा खालको मासु कलरको हुन्छ । साधारण तथा धेरै संख्यामा आउने यस प्रकारका मुसा अनुहार, घााटी, हत्केला, घुाडा आदिमा देखिन्छन् ।

३. फिलिफर्म वा डिजिटेट वाट– धागोजस्तो, त्यान्द्रा जस्तोदेखि यिनीहरु मुख्यरुपमा आाखी भौं, ओठ आदिमा देखिन्छन् । 

४. कोन्डाइलोमा एक्युमिनेटा अर्थात् जनेन्द्रिय मुसा हाम्रो यौनाङ्गा देखिने गर्दछ ।

५. पेरिअङगल मुसा हाम्रो नङको वरिपरि आउने फुलकोपी झैं देखिने मुसा हो ।

६. प्लान्तर मुसा हाम्रो खुट्टाको पैतालामा आउने गर्दछ । यो कडा प्रकारको दुखाई भएको धेरै संख्यामा आउने मुसा हो । 

हामी यस लेखमा आज साधारण प्रकारका मुसाको बारेमा मात्र कुरा गर्दछौं ।

कारण र प्रक्रिया :

ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसले हाम्रो शरीरको छालाको इपिडर्मिसको माथिल्लो सतहलाई असर गर्दछ । तथापि शरीरको भित्री भागमा भने यो भाइरस छिर्दैन । झण्डै १०० भन्दा बढी प्रकारका भाइरस रहेकोमा भाइरस २ र ४ ले साधारण मुसा निम्त्याउने गर्दछ ।

रोगको अवस्था :

संसारभर करीब ७ देखि १२ प्रतिशत जनसंख्यामा यो रोग देखिएको छ । मुख्यरुपमा स्कुले विद्यार्थी, मासुसम्बन्धी काम गर्नेहरु र शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर भएकाहरु यसको शिकार भएको पाइन्छ । यो रोगको खासै कुनै हानी पुर्‍याउने खालका लक्षण तथा असरहरु हुादैनन् । तर सुन्दरतालाई भने असर पुर्‍याउन सक्दछन् । पुरुष र महिला दुवैलाई बराबररुपमा यो रोगले आक्रमण गर्दछ ।

लक्षण तथा चिह्हरु :

कुनै व्यक्ति विशेषमा आएको छ भने त्यही व्यक्तिको शरीरको अरु अंगमा सर्ने सम्भावना एकदम धेरै हुन्छ । जसलाई अटोइनोकुलेशन भनिन्छ । साधारण प्रकारका मुसाहरुको साइज १ मिमिभन्दा कमदेखि लिएर १ सेमीभन्दा बढी पनि हुन सक्दछन् । जुन मुख्यत: हातमा तथा घुाडामा देखिन्छन् ।

परीक्षण :

प्रायश: परीक्षणबाट भन्दा पनि हेरेर यो रोग पत्ता लगाउने गरिन्छ । सार्दन ब्लट हाइब्रिडाइजेशन भन्ने उच्चस्तरीय परीक्षण गरेर हामी भाइरसको प्रकारसमेत पत्ता लगाउन सक्दछौं । मुसामा हेर्ने हो भने स–साना काला थोप्लाहरु देखिने गर्दछन् । जुन रगतका स–साना नसाहरु बन्द भएका कारणबाट हुन्छन् । यदि शंका लागेका हानीले यसको मासुको टुक्राको जााच गर्नुपर्दछ ।

उपचार पद्धति :

मुसाको उपचारको लागि हिजोआज धेरै प्रकारका उपचार पद्धति पाइन्छन् । यदि कुनै असर छैन भने हामीले यसलाई त्यसै छोड्नु उपयुक्त हुन्छ, किनकि करीब ६५ प्रतिशत मुसा आएको २ वर्षभित्रमा आपैंm ठिक हुन्छन् । स्यालिसाइलिक एसिडको प्रयोग हामी घरमै गर्न सक्दछौं । जसबाट ७० देखि ८० प्रतिशत रोग नीको पार्न सक्दछौं । टाइक्लोरो एसिडिक एसिडहरुको प्रयोग पनि गरिन्छ । सिमेटिडिन, रेटिनोइड्स जस्ता औषधीहरुको पनि प्रयोग गर्ने गरिन्छ । कायोसर्जरी, लेजरजस्ता उपचार पद्धति पनि प्रयोग गरिन्छन् ।

इलेक्ट्रोकट्री प्रविधि :

हिजोआज व्यापक प्रयोगमा आएको पाइन्छ । यस प्रविधिमा बिजुलीको माध्यमबाट सो मुसालाई हराइन्छ । यो साधारण रुपमा गर्न सकिने सजिलो तथा भरपर्दाे उपचार पद्धति पनि हो ।

रोकथामका उपायहरु :

आफ्नो नङ टोक्ने बानीबाट मुक्त हुनु पर्दछ । नङ टोक्दा छालामा घाउ भई त्यसबाट विषालु प्रवेश गर्न सक्दछन् । सरसफाई गर्दा विशेष ध्यान दिनुपर्दछ । मुसा भएको ठाउामा ब्रस गर्ने तथा सेभ गर्ने गर्नु हुादैन । मुसा छोइसकेपछि आफ्नो हात उपयुक्त तरिकाले धुनु पर्दछ । यदि शरीरको कुनै भागमा मुसा छ र त्यहाा तौलियाले आफ्नै शरीरको अरु भागमा प्रयोग गर्दा सर्ने सम्भावना रहन्छ भने अरुलाई नसर्ने भन्नै सकिन्न । हाम्रो समाजमा मुसालाई काट्ने खुर्किने गरिन्छ । यो एकदम नै खराब तरिका हो । किनकि काट्दा त्यहाा रहेका भाइरस अरु ठाउामा सजिलै सर्न सक्दछन् । अर्काे कुरा काट्दा संक्रमण हुने तथा रगत धेरै जाने पनि हुन सक्दछ मुसा आएको ठाउामा सधै सुख्खा राख्ने बानी गर्नु पर्दछ ।

सारांश :

तपाई हाम्रो वरपर र आपैंmलाई पनि मुसाले सताएको देख्छौं । भाकल गर्ने लगायतका कुराहरु आफ्नो ठाउामा होलान् तर मुख्य कुरा धेरै मुसाहरु करीब २ वर्षभित्रमा आफैं हराएर जान्छन् । तसर्थ यदि मुसामा अस्वाभाविक परिवर्तन देखिएमा धेरै रगत बग्न थालेमा अत्याधिक संख्यामा बढ्दै गएमा स्वास्थ्यकर्मीको सहयोग लिनै पर्ने हुन्छ ।